Редакциялық этика

Редакциялық этика

Ғылыми басылым «Қазақстан өндіріс көлігі» халықаралық ұйымдар, соның ішінде Басылым этикасы жөніндегі комитет (COPE) белгілеген этикалық қағидаттарды қатаң сақтауға және баспа қызметінің жоғары стандарттарын ұстануға міндеттенеді. Басылым редакциясы ғылыми жарияланымдардың сапасын қамтамасыз ету мақсатында үздік тәжірибелерді сақтау бойынша нормалар мен ұсынымдарды орнатады.

«Қазақстан өндіріс көлігі» журналының редакциясы мақалаларды жариялау туралы шешім қабылдауға жауапты. Ұсынылған материалдарды бағалау тек олардың ғылыми мазмұнына негізделуі тиіс. Редакция жала, авторлық құқықты бұзу немесе плагиат сияқты заң талаптарына қайшы келетін кез келген материалды қабылдамауға құқылы.

Редакция жарияланым шыққанға дейін ұсынылған қолжазбалардың құпиялылығын қамтамасыз етуге міндетті. Рецензияланатын ғылыми журналдағы мақала жариялануы – ғылыми білімнің дамуы мен авторлар мен олардың ұйымдарының еңбегін мойындаудың маңызды бөлігі болып табылады. Рецензияланатын мақалалар ғылыми әдістің дамуы мен сақталуына ықпал етеді. Сондықтан жариялау процесіне қатысатын барлық тараптар – автор, редактор, рецензент, баспагер және ғылыми қауымдастық – өздерінің этикалық мінез-құлық стандарттарын сақтауы қажет.

  1. Авторлардың міндеттері

Авторлар зерттеу жұмысына қатысқан барлық тұлғалардың авторлық критерийлерге сәйкестігін қамтамасыз етуі тиіс. Авторлық құқық зерттеу жүргізуге, қолжазбаны дайындауға немесе сын тұрғысынан қайта қарауға елеулі үлес қосқан, соңғы нұсқасын бекіткен және ұсынылған деректердің шынайылығы мен толықтығына жауап беретін адамдармен шектелуі тиіс.

Авторлар қолжазбаны жібермес бұрын авторлар тізімін және олардың ретін мұқият тексеріп, барлық авторлардың мақаланы таңдалған журналға жіберуге келісімін алуы қажет.

Егер зерттеуге авторлар құрамына кірмейтін, бірақ маңызды үлес қосқан тұлғалар қатысқан болса, олардың еңбегі алғыс білдіру бөлімінде көрсетілуі тиіс.

  1. Түпнұсқалық және плагиат

Авторлар бұрын жарияланбаған түпнұсқа зерттеулерін ұсынуы керек. Плагиаттың кез келген түрі ғылыми этикаға қайшы және жол берілмейді. Басқа авторлардың идеяларын, деректерін немесе мәтіндерін пайдаланған жағдайда тиісті сілтемелер көрсетілуі қажет.

Ғылыми нәтижелердің сенімділігін сақтау мақсатында артық немесе қайталанатын жарияланымдарға жол берілмеуі тиіс.

Артық жарияланымдар – бір зерттеудің нәтижелерін бірнеше бөлікке бөліп, әртүрлі журналдарда жариялау (өзіндік плагиат).

Қайталанатын жарияланымдар – бір жұмысты екі немесе одан да көп журналға бір мезгілде ұсыну.

  1. Деректердің тұтастығы және құпиялылығы

Авторлар ұсынылған деректердің шынайылығын қамтамасыз етіп, оларды тиісті түрде құжаттауы тиіс. Қажет болған жағдайда редакцияның сұрауы бойынша бастапқы материалдарды ұсынуға міндетті.

Құпия, қызметтік немесе мемлекеттік деректерді пайдаланғанда қолданыстағы этикалық және құқықтық нормаларды сақтау қажет.

Редакциялық хат-хабар немесе рецензия мазмұнын редакцияның келісімінсіз жария ету этикалық ережелерді бұзу болып есептеледі.

  1. Мүдделер қақтығысы

Авторлар зерттеу нәтижелерін түсіндіруге әсер етуі мүмкін барлық мүдделер қақтығысын – қаржылық, жеке немесе институционалдық – ашып көрсетуге міндетті. Бұған қаржыландыру, коммерциялық ұйымдармен байланыс немесе зерттеудің объективтілігіне әсер етуі мүмкін кез келген өзге қатынастар кіреді.

Зерттеу жұмысының барлық қаржыландыру көздері (гранттар, демеушілік, мақсатты жарналар) көрсетіліп, қажет болған жағдайда демеушілердің деректерді жинау, талдау және түсіндірудегі рөлі сипатталуы тиіс.

  1. Адамдар мен жануарларға қатысты зерттеулердің этикалық аспектілері

Адамдар, жануарлар немесе құпия деректер қатыстырылған зерттеулерде авторлар қолданыстағы этикалық нормаларды сақтауы және қатысушылардың құқықтарын, қадір-қасиетін және құпиялылығын қорғауға міндетті.

Барлық қажетті этикалық рұқсаттар мен ақпараттандырылған келісімдер зерттеу басталғанға дейін алынуы тиіс. Жеке деректермен жұмыс істегенде авторлар деректерді қорғау туралы заңдарды (мысалы, GDPR, HIPAA) сақтауы қажет.

Авторлар зерттеулердің этикалық және құқықтық талаптарға сәйкестігіне және қатысушылардың әл-ауқатын қамтамасыз етуге толық жауапты.